بيان مطلب اين است : هنگامی كه در شكل اول مثلا میگوييم :
هر انسان حيوان است ( صغرا ) .
هر حيوان جسم است ( كبرا ) .
پس انسان جسم است ( نتيجه ) .
قضيه " هر انسان جسم است " به حكم اين كه مولود و نتيجه دو قضيه
ديگر است ، زمانی معلوم ما خواهد شد كه قبلا به هر دو مقدمه ، از آن جمله
كبرا ، علم پيدا كرده باشيم . به عبارت ديگر : علم به نتيجه موقوف است
بر علم به كبرا . از طرف ديگر ، قضيه كبرا به حكم اين كه يك قضيه كليه
است ، آنگاه معلوم ما خواهد شد كه قبلا هر يك از جزئيات آن معلوم شده
باشد . پس قضيه " هر حيوان جسم است " آنگاه برای ما معلوم و محقق
خواهد شد كه قبلا انواع حيوانات و از آن جمله انسان را شناخته و علم پيدا
كرده باشيم كه جسم است . پس علم به كبرا ( هر حيوان جسم است ) موقوف
است بر علم به نتيجه .
پس علم به نتيجه موقوف است بر علم به كبرا و علم به كبرا موقوف
است بر علم به نتيجه ، و اين خو دور صريح است . اين ايراد همان است كه
بنا به نقل " نامه دانشوران " ابوسعيد ابوالخير بر ابوعلی سينا هنگام
ملاقاتشان در نيشابور ايراد كرد و بوعلی بدان پاسخ گفت . نظر به اين كه
پاسخ بوعلی مختصر و خلاصه است و ممكن است برای افرادی مفهوم نباشد ما با
توضيح بيشتری و با اضافاتی پاسخ میدهيم سپس عين پاسخ بوعلی را ذكر
میكنيم . پاسخ ما اين است :
|