گاهی گفته شده است :
" ملاحظة المعقول لتحصيل المجهول " .
و گاهی گفته شده است :
" الفكر حركة الی المبادی
|
و من المبادی الی المراد "
|
ذهن آنگاه كه فكر میكند و میخواهد از تركيب و مزدوج كردن معلومات
خويش مجهولی را تبديل به معلوم كند ، بايد به آن معلومات شكل و نظم و
صورت خاص بدهد . يعنی معلومات قبلی ذهن تنها در صورتی مولد و منتج
میشوند كه شكل و صورت خاصی به آنها داده شود . منطق ، قواعد و قوانين
اين نظم و شكل را بيان میكند .
يعنی منطق به ما توضيح میدهد كه معلومات ذهنی قبلی تنها در صورتی
زاينده خواهند بود كه بر اساس مقررات منطقی شكل و صورت گرفته باشند .
اساسا عمل فكر كردن ، چيزی جز نظم دادن به معلومات و پايه قرار دادن
آنها برای كشف يك امر جديد نيست . پس وقتی كه میگوييم منطق قانون
صحيح فكر كردن است ، و از طرف ديگر میگوييم فكر عبارت است از حركت و
سير ذهن از مقدمات به نتايج ، معنيش اين میشود كه " منطق كارش اين
است كه قوانين درست حركت كردن ذهن را نشان میدهد " . درست حركت
كردن ذهن چيزی جز درست ترتيب دادن و درست شكل و صورت دادن به
معلومات نيست .
پس كار منطق اين است كه حركت ذهن را در حين تفكر تحت كنترل خود
قرار میدهد .