درس سيزدهم
ارزش قياس ( 1 )
از جمله مسائلی كه لازم است ضمن كليات منطق بيان شود ، ارزش منطق است ، و چون غالب ترديد و انكارها در مورد ارزش منطق ، درباره ارزش قياس بوده است ، ما آن را تحت عنوان ارزش قياس بحث میكنيم . و به همين دليل اين بحث را كه مربوط به فايده منطق است و طبق معمول بايد در اول كار بدان توجه شود ما پس از بحث قياس قرار داديم .پاورقی : ( 1 ) قياس چيزی است كه در بسياری از علوم به كار میرود . علوم تجربی نيز خالی از قياس نيستند ، بلكه بنابر تحقيق دقيق منطقيون نظير بوعلی و خواجه نصيرالدين طوسی و غيرهم ، در هر تجربهای يك قياس نهفته است . و ما در پاورقيهای جلد دوم اصول فلسفه در اين باره بحث كردهايم . و از اينرو اگر قياس فاقد ارزش و اعتبار باشد همه علوم و نه تنها علومی كه قياس را به صورت آشكار در استدلالات خود به كار میبرند بیاعتبار خواهند بود . البته آنچه در درجه اول بیاعتبار خواهد بود فلسفه است ، زيرا فلسفه از هر علم و فن ديگر قياسیتر است . منطق نيز بیاعتبار خواهد بود ، از دو جهت : يكی اين كه منطق نيز در استدلالات خود از قياس استفاده میكند ، ديگر اين كه بيشتر قواعد منطق به طور مستقيم و يا غير مستقيم مربوط است به " چگونه بايدی قياس " و اگر قياس فاقد ارزش و اعتبار باشد اكثر قواعد منطق بلاموضوع است .