انجمن‌های تخصصی دروس حوزه علميّه قم http://forums.1zekr.com
ج . مركز فقه و فقاهت نيز قبل از صفويه ايران نبوده است . در ابتدا
بغداد مركز فقه بود . سپس نجف وسيله شيخ طوسی مركز شد . طولی نكشيد كه‏
جبل عامل ( از نواحی جنوبی لبنان فعلی ) و پس از آن و قسمتی مقارن با آن‏
، حله كه شهر كوچكی است در عراق ، مركز فقه و فقاهت بود . حلب ( از
نواحی سوريه ) نيز مدتی مركز فقهاء بزرگ بوده است . در دوران صفويه بود
كه مركزيت به اصفهان انتقال يافت و در همان زمان حوزه نجف وسيله مقدس‏
اردبيلی و ديگر اكابر احيا شد كه تا امروز ادامه دارد . از شهرهای ايران‏
، تنها شهر قم است كه در قرون اول اسلامی ، در همان زمان كه بغداد مركز
فقاهت اسلامی بود ، وسيله فقهائی نظير علی بن بابويه و محمد بن قولويه به‏
صورت يكی از مراكز فقهی در آمد همچنان كه در دوره قاجار وسيله ميرزا
ابوالقاسم قمی صاحب قوانين نيز احيا شد و بار ديگر در سال 1340 هجری‏
قمری يعنی در حدود 56 سال پيش وسيله مرحوم حاج شيخ عبدالكريم حائری يزدی‏
احيا شد و اكنون يكی از دو مركز بزرگ فقهی شيعه است .
عليهذا ، گاهی بغداد ، زمانی نجف ، دوره‏ای جبل عامل ( لبنان ) ،
برهه‏ای حلب ( سوريه ) ، مدتی حله ( عراق ) ، عهدی اصفهان و دورانهائی قم‏
مركز نشاط فقهی و فقهاء بزرگ بوده است . در طول تاريخ مخصوصا بعد از
صفويه در شهرهای ديگر ايران از قبيل مشهد ، همدان ، شيراز ، يزد ، كاشان‏
، تبريز ، زنجان ، قزوين ، و تون ( فردوس فعلی ) حوزه‏های علميه عظيم و
معتبری بوده است ولی هيچيك از شهرهای ايران به استثنای قم و اصفهان ، و
در مدت كوتاهی كاشان ، مركز فقهاء طراز اول نبوده و عالی ترين و يا در
رديف عاليترين